Te
Tono o TeRata Boldy e pa ana
Principles
of the Treaty of Waitangi Bill 2024
E te Mana
Whakahaere, e te Heamana e James, Tena Koe.
Tena ano
koutou nga mema katoa o te Komiti Paremata o te Tika me te Pono
E Takutai,
ki te kore ou hoa, I runga tonu te Komiti nei, e marama nei ki te Te Reo, o
tenei taku tono…. Mau… ma nga kaimahi hoki, enei korero e whakapakeha … heoi …
kaore au mo te huri te Reo Pakeha.
-
Aku Hiahia:
KAUA RAWA E TUKUNA TENEI PIRE TAKAHI
TIRITI KIA EA!!!!
WHAKANOHO TE PIRE NEI!!!!
KAUA RAWA E WHAKAMANA TE PIRE NEI HEI TURE
MO TE WHENUA!!!!
Aku
Korero Whakamarama me aku whakaaro:
He uri
ahau no Ngapuhi Nui Tonu. Ko taku hapu ko Ngati Korokoro.
‘Kei reira
hoki ko Te Pouka, ko Ngati Wharara.
Kei tou
matou ake whenua a Kupe i tae, I tona taenga tuatahi ki konei.
I taua wa
tonu a Hine-te-Aparangi (Kuramarotini ki etahi) I kii ai “He Ao, He Ao, He
Aotearoa” ko nga whenua tonu o ou matou hapu, tera i kitea.
He paanga
ano ki nga hapu, otira te Iwi o Ngati Whatua, kei Kaipara.
He paanga
ano ki a Ngati Maru ki Hauraki.
He paanga
ano ki a Ngai Tai, kei Torere Nui a Rua.
-
Tuatahi,
kei reira ra, te timatatanga o nga korero.
Kaore ano
kua ea te taha o te Taunga Kereme, o nga Taunga o te Tiriti o Waitangi, e pa
ana ki te nuinga o matou…
Heoi, ko
te tino KINO o te Pire Takahi Tiriti nei…
Kua katia
nga taringa, nga ringaringa otira te ngakau o te Karauna e pa ana ki a Ngapuhi.
Ko Ngapuhi
te Iwi NUI TONU O TE MOTU. Kahore ano a Ngapuhi kua mutu ona Taunga Kereme,
otira ona taunga Tiriti….
Ta tenei
Pire Takahi Tiriti … I katia… I kapi te korero…
Ka
whakamoea te Pire kino nei, te taha ki te Karuana kia whakarongo ki a
Ngapuhi!!!!
E kii
ra!!!
He kino
tera ahuatanga…
Ka huri te
Pire nei, I te Karauna kia turi.. kia katia o taringa ki nga pouri… ki nga
karanga o Ngapuhi!!!
Ko te mea
‘roro-kore’ o te kaituhi o te Pire….
He uri ia
no matou….
Ko tana
hapu ko Ngati Rehia….
Ona
ngakau-teka… ngakau-hee ia…
Kaapoo ona
kanohi ki te aueee o tana ake hapu….
Ko te kino
rawa o te kaituhi o te Pire nei….
Mauiui
haere te matua o Ngati Rehia…
Kahore
rawa te kaituhi o te Pire nei….
E kitea… e
marama ana ki te whiu o nga makutu e taka taka ana ki ona ake kuia …ona ake
kaumatua o Ngati Rehia…
He hua era
whiu… o ona mahi kuare kua titiia ki roto tonu i tenei Pire Takahi Tiriti.
Tapiri atu
ki teera,
Ko nga
kupu tonu o te Tiriti o Waitangi nga korero hei whakamarama i a ia ano, ara;
“Tohungia
ki nga Rangatira, te rangatiratanga o ou ratou wenua”
“Kia
mau I a RATOU te rongo me te atanoho”
Ka mutu,
kei nga rarangi runga runga rawa o te Tiriti nga korero mo tenei mea te ‘mahara
atawai’.
He mahara
atawhai era ki a wai, a, ko te Tiriti i kii atu ko nga Hapu o Nu Tirani.
Aua, kupu
o runga, ehara na TeRata kao.
Na Wiremu
Hopihana aua kupu, naana ano i tuhi.
-
Ka mutu
penei nga korero o Hopihana;
Na ko
te Kuini
(Wikitoria o Ingarani) e hiahia kia wakaritea te Kawanatanga kia kaua ai nga
kino e puta mai ki te tangata maori ki te Pakeha e noho ture kore ana.
Ano, ehara
aua kupu na TeRata e kao.
He kupu
eera no Hopihana tonu.
Kei te u
au, taku tono ano hoki ki ta enei korero tonu o Hopihana.
Ka
whakairi katoa oku whakaaro ki ta Hopihana, me ana whakaritenga.
He aha ra
te mana o tetahi Kapitana i roto i te Nawi, ara, I enei ra ko te Taua Moana.
Ko tana
turanga, koia ko te kaihautu, koia te Rangatira o tana Waka, he Waka Taua mo te
Pakanga.
Mo te taha
ki a Hopihna, he Kapitana ia i raro tonu te mana o tana ake Rangatira, ara ko
te Kuini.
Na te
Kuini ia i tuku, hei ‘Kawanatanga’ kia karo i te kino o Pakeha, kia kaua aua
kino e pa ki nga hapu.
Na te aha i
pera?
Na te mahara atawhai o te Kuini, Kuini
Wikitoria o Ingarani KI NGA HAPU.
-
Mama
noaiho te kite….
Kei reira
katoa nga matapono o te Tiriti!!!!
Ara, ma
Hopihana e tiaki i nga hapu.
Koia tera
ko te matapono o te kaitiakitanga.
Ka mutu e
kore e taea tetahi te tiakina i tetahi atu, ina kore raua e mahitahi ana.
He matapono
ano tera, ara ko te mahitahi.
Ka mutu
kei te wahanga tuarua o te Tiriti te matapono mutunga ara ko te whakahoahoa.
Hei ta
‘te tuarua’ ko nga Rangatira o nga hapu, nga Rangatira o nga wenua, o ratou
kainga me ou ratou taonga’.
Ta
Hopihana turanga, he turanga ‘Kawana’ engari ma nga Rangatira ano to ratou
turanga, ara ko ‘Nga Rangatira’.
Koutou o
te Komiti o te Pono me te tika….
Kei reira
nga mataapono;
Kaitiakitanga
Mahitahi
Ta te Pire
e kia ana ma tenei Pire Takahi Tiriti nga matapono e ‘whakamarama’….
Heoi,
kaore take… ina kei te Tiriti tonu me te Pire o 1975 me nga taunga o te
Taraipiunara o te Waitangi me nga mahi o nga Roia o te motu mo enei tau maha
nei… ma te pera
Nga
matapono tonu i whakamarama.
Engari ka
u hoki au ki taku e mea ana,
E te
Heamana otira, koutou katoa o te Komiti o te Tika me te Pono;
Ina kaore
e whakaae te Taraipiunara o Waitangi…
Ina kaore
e whakaae te Tahuu o te Ture….
Ina kaore
e whakaae te Kahui Tika Tangata…
Otira nga Kaikaunihera
o Te Arikinui Kiingi Tiare III e 40, e whakahee hoki i te Pire nei…
Ka huri
ahau ki ou ratou mana ano hoki.
-
Waiho te
pire, kaua rawa e tautokona i a ia i te Panuitanga Tuarua… Kao. Waiho!!!
Toitu
te Reo.
Toitu
te Whenua.
TOITU
TE TIRITI O WAITANGI E
-
TeRata
Boldy
Kaiako Kura Kaupapa Aho Matua
Kaiako Kapa Haka
Raukura o Awanuiarangi me Te Wananga Amorangi
Kai-rangahau Matauranga Maori o Awanuiarangi (I roto
hoki te mana o Hoani Tapu)
Tauira o te Pihopatanga o Te Hahi Mihingare o Te Tai
Tokerau
--------
Translation to follow
